Sanat ve İlkel Topluluklar

4 min


4
4 shares, 4 points

İlkel sanat, önceden saptanmış bir yol izler ama yine de sanatçıya kendi yeteneğini gösterme olanağı bırakır. Kimi kabile zanaatçılarının ulaştıkları teknik ustalık gerçekten şaşırtıcıdır. Tüm bu işlerin, ne denli kaba araçlarla yapıldığı düşünülürse yüz yıllar süren uzmanlaşma sürecinde bu ilkel zanaatçıların elde ettikleri “işçilik” sabrı ve güveni karşısında şaşırmamak olanaksızdır.

Örneğin Yeni Zelanda’da yaşayan Maoriler tahta oymacılıkta gerçekten mucizeler yaratmışlardır. (Kapak resmi)

Kuşkusuz, bir şeyin yapılmasının güç oluşu, onun mutlaka bir sanat eseri olduğunu göstermez ama kabile sanatının bu örnekleri, sanatçının daha iyisini de yapabileceğini bize gösterir. Onların bizde farklı olan tarafları zanaatsal düzeyleri değil düşünce tarzlarıdır. Yaptıkları heykellerin, oymaların işlevselliği inançlarıyla ilgilidir. Batı sanatındaki bir usta kadar doğru yapıtlar verebildiklerinin kanıtları gittikçe daha çok sayıda ortaya çıkıyor.

Zenci Başı

Nijerya’da asıllarına çarpıcı biçimde benzeyen bir küme bronzdan baş bulunmuştur. Bu gördüğünüz zenci başı; ilkel kabilelerin gördüklerini birebir kopya edebildiklerinin göstergesidir. Teknik açıdan da iyi bir bronz döküm yapabildiklerini gösterir.

Ağaç Parçası, Museum of Mankind, Londra

Tahiti’den savaş tanrısı Oron’un küçük heykelciğini gördüğümüzde kabilelerin gerçeği olduğu gibi yansıtmaktan çok onlara yükledikleri sembollerle sanatın var olduğunu görebiliriz. Bu gördüğümüz resim kumaş örtülü ağaç parçasıdır ve uzunluğu 66 cm, Londra’daki Museum of Mankind müzesinde bulunmaktadır. Daha dikkatli baktığımızda yalnızca gözler ve kollar, aynı ipliğin bükümleriyle kabaca belirtilmiş ama dikkat edersek bunlar ağaca garip bir güç vermeye yetmiştir.

Gördüğümüz resimde (Resim 05-yerli mask) Yeni Gine maskesi görüyoruz, bir güzellik örneği olmayabilir ve zaten amacı da bu değildir; köyün gençlerinin bu tarz maskeleri giyip hortlak kılığına girerek kadınları ve çocukları korkuttukları törenler için yapılmışlardır. Bu “hortlak” bize ne kadar şaşırtıcı ve ya itici görünse de, sanatçının, onun yüzünü yaparken kullandığı geometrik biçimleri bir araya getirişinde estetik bir takım şeyler vardır.

Bazı ilkel sanatçılar inançlarıyla ilgili değişik figürleri ve totemleri süslü biçimlerde canlandırmak için ince teknikler geliştirmişlerdir. Resimde de görüldüğü gibi (resim 06-ahşap-kabile konut) Kuzey Amerika’daki yerliler arasında çok keskin bir doğa gözleminin bizim nesnelerin gerçek görünümü dediğimiz şeyi ilgisizlikle birleştiren sanatçılar vardır.

Avcılar kartalın gagasını ve kunduzun kulaklarının gerçek biçimini bizden çok daha iyi bilirler fakat sanatçılara tüm bu belirleyici özelliklerinden yalnız biri yetebilir. Bir kartal gagası olan maske bir kartaldır. Maske kartalın sembolünü almıştır. Kuzey Batı’daki Haida Kabilesi reisinin, önünde üç totem direği olan evinin bir modeli görülüyor. Biz burada birbiri üzerine bindirilmiş maskelerden başka bir şey göremiyoruz ama bir direk bir yerliye kabilesinin eski bir efsanesini resimlerle verir. Bize bu efsanenin direklerle simgelenişi garip gelebilir ama her kültürün kendine has sembolleri vardır ve biz bu sembolleri gördüğümüzde bu heykelcik şu kabileye aittir diyebiliriz.

Haiti Kabilesine Ait Konut Modeli

Örneğin görselde gördüğümüz Haida Kabilesine ait konut modelinin orta sütununda şu hikâyeye ait figürler yer almaktadır;

“Bir zamanlar Gwaise Kun kentinde sabahtan akşama kadar yatakta pinekleyen bir genç varmış, kaynanası genci azarlamış o da utanıp evden kaçmış, bir gölde yaşamaya başlamış. İnsan ve balina yiyerek karnını doyuran bir canavarı öldürmeye karar vermiş. Büyülü bir kuşun yardımıyla, ağaç kütüklerinden bir tuzak hazırlamış. Üstüne de yem olsun diye iki çocuk asmış, canavarı yakalamış. Canavarın derisini giyinip balık avlamaya koyulmuş, avladığı balıkları da kendisine karşı bunca sert davranan kaynanasının eşiğine hiç sektirmeden bırakmaya başlamış. Kadın, bu beklenmedik armağanlardan o denli hoşlanmış ki sonunda kendisinin güçlü bir büyücü olduğuna inanmış. Sonunda genç adam, kadına tüm gerçeği anlatınca kadın öyle utanmış ki utancından ölüvermiş.”

Ortadaki kazığın üzerinde, girişin altındaki maske canavarın kendisi, hemen sonra talihsiz kaynananın figürü geliyor. Daha yüksekteki gagalı maske de kahramana yardım eden kuşu ve ardından, canavarın derisine bürünmüş kahramanı yakaladığı balıklarla görüyoruz. Tepedeki figürler yem niyetine kullanılan çocuklardır.

İlkel sanatın (resim 07- ölüm tanrısının başı) farklı yapıtlarından birisiyle daha karşı karşıyayız. Bu heykel bize biraz nükteli gelebilir ama gülünç asla. Çünkü kanlı yüzüyle insan yiyen bir dağ şeytanını temsil etmektedir. (Resim 08 – rölyef) Copan kalıntılarının bir sunağından ürkünç kafatası rölyefi o toplulukların dinlerinin zorunlu kıldığı, insanların tüyler ürpertici bir biçimde kurban edilişini anımsatıyor.

Kap kacağı şaşılacak ölçüde insan biçiminde vermek eski Peruluların oldukça hoşuna gidiyordu (resim 09- insan başı şeklinde kap).

Aztek dönemine ait olduğu sanılan bir heykeli görüyorsunuz (resim 10- astek heykeli) araştırmacılar, adı Tlaloc olan bir yağmur tanrısını simgelediğini düşünüyorlar. Tropikal ülkelerde yağmur bir ölüm-kalım meselesidir, çünkü yağmur yağmazsa ürünler kuruyabilir, halk açlıktan kırılabilir.

Onların imgeleminde gökteki şimşek kocaman bir yılana benzer ve birçok Amerika topluluğu, çıngıraklı yılanı kutsal ve güçlü bir yaratık sayar. Bu heykele de daha dikkatle bakarsak şunu gözlemleriz;

Ağız; çenelerinden dışarı fırlayan kocaman zehirli dişleriyle birbirine bakan iki çıngıraklı yılanın başlarından, burun ise; birbirine geçmiş yılan gibi görülebilir. Bu imgelerin aynı zamanda ilk yazı biçimi de oluşturduğunu düşünebiliriz.

Bu esrarengiz başlangıçlar hakkında çok az şey biliniyor ama sanatın hikâyesini derinliğine anlamak istersek arada bir harflerle resim arasında var olan kan bağını anımsamamız yararlı olacaktır.

Avusturalyalı Aborjin

Like it? Share with your friends!

4
4 shares, 4 points
dadaoğlu

Haydar Dadaoğlu, Eylül 1980'de Şili'de dünyaya geldi.

0 Comments

Choose A Format
Poll
Voting to make decisions or determine opinions
Story
Formatted Text with Embeds and Visuals
List
The Classic Internet Listicles
Video
Youtube and Vimeo Embeds
Audio
Soundcloud or Mixcloud Embeds
Image
Photo or GIF