Mehmet Siyah Kalem İnsanların ve Cinlerin Ustası

3 min


11
11 shares, 11 points

Kendisini ilk tanıdığım zamanlarda resimlerinin altına “Mehmet Siyah Kalem” olarak imza atan efsanevi bir Türk ressamdı. Resimleri tekrar tekrar aklıma geldiği için Mehmet Siyah Kalem’i biraz araştırmak istedim. Göçerler, sıradan insanlar, dervişler, Budistler, şamanlar, Hristiyan keşişler ve doğaüstü varlıkları betimleyen ressam için aslında “Türk” denilemez. Çünkü kim olduğuna dair mutlak bir bilgi yoktur. Hiçbir kaynakta adı geçmez, sadece resimlerin altına farlı biçimlerde yazılan “Mehmet Silah Kalem” imzası vardır.

Aslında Kimdir?

Mehmet Siyah Kalem İran’da da İranlı olarak bilinmektedir. İran kaynaklarına göre bizim Mehmet Siyah Kalem’in ismi Mohammad Siah Ghalam ve gerçek ismi Haji Mohammad Heravi’dir. (Kaynak: http://www.iranicaonline.org/articles/siah-qalam)

Bu resimlerin Yavuz Sultan Selim’in Safeviler’le savaşından sonra ganimet olarak getirildiği bilgisi de eklenirse gerçek Mehmet Siyah Kalem’e biraz daha yaklaşılabilir.

Sonuçta resimlere aktarılan Mehmet Siyah Kalem’in duygu ve düşünce dünyasıdır, bu nereli olduğundan, ne yiyip içtiğinden, neye benzediğinden daha önemlidir. Siyah kalem şaman kültürü etkilerini kaybetmemiş, batıni bir tarikatın mensubudur. Hatta mensubu olmaktan daha fazlası, düşünce yayıcısı, propagandacısıdır.

Çizdiği resimler rulo şeklinde hazırlanmış, metni olmayan hikâyelerden oluşmaktadır. Muhtemelen Mehmet Siyah Kalem yanında taşıdığı roluları hikayesini anlatırken açarak kullanmaktadır. Onu dinleme imkanına sahip olsaydık bu resimlere sadece bakıyor olmak dışında bambaşa bir şey yaşamış olacaktık.

Hikâyelerindeki Karakterler

Rüstem: “İranlıların, Şehname’de adı en fazla zikredilen efsanevî kahramanıdır. Rüstem, yi­ne kendisi gibi adı ve kahramanlıkları efsanelere karışmış ünlü Şehname kahrama­nı Zal’in oğludur. Daha küçüklüğünde kimsenin baş edemediği devler ve diğer korkunç yaratıklarla savaşmış mitolojik bir kişidir. Şehname için bir nevi Rüstem’in maceraları dense yeridir.” (Edebiyat Yol)

“Rüstem sadık atı Rakş’la ava çıkardı, Başına deriden bir başlık takar­dı (…) Beline çelik zincir kuşanır, savaşa girişirdi (…) Rüstem’in kaplanın derisini kendi­sine zırh yaptığını rivayet ederler. Derinin altına vücudu koruyan bir kaftan giymişti. O aslan (Rüstem),daima aslanın derisini giyerdi” (Kıyak, 2010)

Ehrimen: Zerdüşt dininde kötü ruhları simgeler, Firdevsi’nin Şahname’sinde Rüstem’in Ehrimen’e karşı mücadeleler anlatılmıştır.

Devler, Cinler, Diğer Yaratıklar: Şaman mitlerinde geçen doğaüstü, fantastik karakterlerdir.

Dervişler: Mehmet Siyah Kalem çizimlerinde öne çıkan karakterlerden biri de çeşitli tarikatlara mensup dervişlerdir. Bunlar Kalenderi, Haydari, Budist dervişlerdir. Dervişler sopaları ve duygusal yüz ifadeleriyle tasvir edilmişlerdir.

Sanatçının Üslubu

Mehmet Siyah Kalemin sanatı, minyatürü “kitap resmi” olmaktan çıkarıp kitabın ve hikâyenin kendisi haline getirmiştir. Bu nedenle kendi üslubunu yaratmıştır. Tarzı ise Çin/Uygur minyatürlerine benzetilmiştir. Bu coğrafi kültür alışverişinin göstergesidir.

Mehmet Siyah Kalem en başta hikâye anlatıcısı bir sanatçıdır, yaşadığı dönemdeki dünya algısını hayli doğaüstü bir halde dinleyicisine/izleyicisine aktarmıştır. Şamanist efsaneleri Budist ikonlarıyla buluşturmuştur.

Mehmet Siyah Kalem’in rulo çizimleri bilinmeyen bir zamanda parçalanmıştır, bu İslam’ın resime bakışıyla alakalı bir durum olabilir. Parçalanan rulolar albüm haline getirilmiştir. (Hazine 2152, 2153, 2154, 2160) Resimlerinin bir kısmı Topkapı Sarayı arşivinde “Fatih Albümü”ndedir.

Kaynak:

YKY – Ben Mehmed Siyah Kalem, İnsanlar ve Cinlerin Ustası
Ada Yayınları – Bozkır Rüzgarı Siyah Kalem – Mazhar Şevket İpşiroğlu

 


Like it? Share with your friends!

11
11 shares, 11 points
Yaşar Alkan

0 Comments

Choose A Format
Poll
Voting to make decisions or determine opinions
Story
Formatted Text with Embeds and Visuals
List
The Classic Internet Listicles
Video
Youtube and Vimeo Embeds
Audio
Soundcloud or Mixcloud Embeds
Image
Photo or GIF